Na axenda da visita de Estado dos Reis a China, que decorre esta semana, figura un xesto de especial simbolismo: a descuberta dunha placa conmemorativa en homenaxe aos primeiros profesores de español que impartiron docencia en Beiwai, a Universidade de Estudos Estranxeiros. Trátase dun paso significativo no recoñecemento de Pepe Castedo e doutras figuras que, coma el, sementaron a presenza da lingua e da cultura españolas na China en tempos non sempre propicios.

Javier Reverte, que acompañou aos Reis de España na súa primeira viaxe ao país asiático en 1978, deixou escrito en La aventura de viajar: “Todos os intérpretes falaban con acento galego, pola sinxela razón de que o único profesor de español que había en Beijing naquel tempo era un galego”. Ese galego era José Castedo Carracedo.

Castedo, ferrolán de espírito —aínda que nado en Madrid en 1914—, foi coñecido en Beijing como O Galego. Aquel home discreto, de xenio agudo e verbo desbordante, xa fora distinguido coa Orde Civil de Alfonso X o Sabio en 1980. A iniciativa partiu do embaixador Felipe de la Morena quen, tras asistir á súa derradeira clase na aula 113 da escola anexa ao Instituto de Linguas Estranxeiras, quedou fascinado pola súa entrega e polo extraordinario labor desenvolvido ao longo de catorce anos, incluída a convulsa década da Revolución Cultural.

Chegara a China en 1964, despois dun exilio en París tras a guerra civil —na que perdera un ollo—. Un dato ata o de agora descoñecido é que servira como tenente de enxeñeiros no SIEP, o Servizo de Intelixencia Especial Periférico, unha unidade de información militar da República. En Francia obtivo o estatuto de refuxiado político, condición que marcaría o resto da súa vida.

Tamén a literatura deixou testemuño indirecto da súa presenza. En Volver la vista atrás, Juan Gabriel Vásquez escribe: “Sí, su padre seguía levantándose a las cinco de la mañana para su sesión de tai chi chuan, y seguía reuniéndose con los amigos que tenía en el Hotel de la Amistad —los Arancibia, el poeta Cabrera y el viejo Castelo, un español cascarrabias cuya profesión era preguntarse cuándo caería Franco—, pero era evidente que su cabeza estaba en otra parte.” Aquel “Castelo”, naturalmente, era o noso Pepe Castedo.

Mais foi o Castedo maduro, o mestre formado na experiencia e na paciencia, quen deixou a pegada máis fonda. O xornalista eumés Manuel Molares do Val, na corresponsalía da axencia EFE en Beijing nos anos setenta, evocábao como “un dos hispanistas precursores en China, cuxa influencia era enorme”.

Os seus alumnos, hoxe xa mestres ou diplomáticos, lembran nel unha autoridade serena e próxima. Era un profesor que ensinaba con afecto e con disciplina, cunha presenza que inspiraba respecto e gratitude. A profesora Cen Chulan definiuno como “mestre de mestres”, e evocaba as longas horas fóra do horario lectivo nas que Castedo respondía preguntas, corrixía exercicios e mesmo escoitaba preocupacións. Outros, como Zhang Wei, lembran a novidade que supuña “ter un estranxeiro ensinando español na China daquela época”.

Hai quen aínda o evoca a través da música: as cancións que gravaba nun vello magnetófono e que soaban, entre clase e clase, coma un eco de saudade e esperanza. Primeiro a lección, despois a canción: unha pedagoxía íntima e inesquecible.

Wilfredo Carrizales, escritor e sinólogo, agregado cultural na embaixada venezolana en Beijing, definiuno como un “educador autodidacta” que soubo adaptarse ás circunstancias máis adversas, creando métodos e materiais propios, sempre ao servizo dos seus estudantes.

Sen Pepe, a primeira xeración de falantes de español chineses non tería existido. Así o lembra Jin Guoping, antigo alumno e hoxe tamén profesor: “Serlle leal a Pepe é serlle leal a esa infancia que nos deu, a esa China que cheiraba a tinta fresca e a verbos conxugados, a esa voz que aínda resoa cando pecho os ollos.”

Xulio Ríos é autor de “Pepe Castedo. Vida y Azares” (Teófilo edicións, 2019).

(Para Diario de Ferrol)